Miguel de Unamuno’yu (1864-1936) yakından tanıyalım.

“Biz insanlar ne büyük acılara ne büyük mutluluklara dayanıyoruz, çünkü bu acılar ve mutluluklar küçük olaylardan oluşmuş büyük bir sis tabakasına bürünerek geliyorlar. Yaşam bu işte, sis.”🌬️

İspanyol 98 Kuşağı’nın maestrosu Miguel de Unamuno’yu (1864-1936) yakından tanıyalım.🎓 https://t.co/Rj2kdY8Ghs

📍1898 yılı İspanya’da “el Desastre” (Felaket) olarak anılır. Zira XVI. yüzyıldan itibaren kurulmuş büyük İspanyol İmparatorluğu, elinde kalan son sömürgelerini (Küba, Porto Riko ve Filipinler) Paris Anlaşması’yla kaybetmiş ve Iber Yarımadası’na çekilmek zorunda kalmıştır.

Felaket sonrası İspanya’nın sorunları üzerinde düşünen, ülkeyi ve toplumu değiştirmeyi hedefleyen, “98 Kuşağı” olarak adlandırılacak entelektüel bir kuşak doğar:
-Ángel Ganivet
-Miguel de Unamuno
-Ramiro de Maeztu
-Azorín
-Pío Baroja
-Antonio Machado
-Ramón María del Valle-Inclán

Hareketin lideri Miguel de Unamuno, 29 Eylül 1864’te Bilboa’daki Ronda sokağında, Amerika ile ticaret yapan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Bask kimliğini ömrü boyunca gururla taşıyacaktır.

Madrid Üniversitesinde felsefe ve edebiyat eğitimi alan Unamuno, ünlü dilbilimci Menéndez Pelayo danışmanlığında “El lenguaje de Mio Cid” (Mio Cid Destanında Dil) başlıklı doktora tezini yazar. 1891 yılında Salamanca Üniversitesinde Eski Yunan Dili profesörü olur.

1897 yılında oğlu, menenjit sebebiyle ölünce büyük bir depresyona girer. Daha sonra eserlerinde merkezî bir tema olacak ölümsüzlük arzusu, yaşam ve ölüm arasındaki diyalektik, dinin ortodoks yorumlarından kopuş, varoluşa ilişkin sorgulamalar bu dönemde başlayacaktır.

1901 yılında Salamanca Üniversitesinin rektörlüğü görevine getirilir. İki ayrı dönemde olmak üzere (1901-1914 ve 1930-1936) bu görevi uzun yıllar ifa edecektir.

1924 yılında Primo de Rivera diktatörlüğüne muhalefeti nedeniyle Kanarya Adaları’na sürülür. Sürgün yıllarında Fransa’ya kaçmayı başarır. 1930 yılında ülkesine geri döner ve II. Cumhuriyet’in ilanıyla görevine iade edilir.

Dört başı mamur bir entelektüel olan Unamuno Latince ve Yunanca dışında tam 16 dil bilmektedir. Ardında deneme, roman, şiir ve tiyatro türlerinde kaleme alınmış onlarca eser bırakır.

Deneme türünde yazdığı ilk eser 1895 tarihli “En torno al casticismo”dur (Vatanperverlik Üzerine). Bu eser, Ganivet’in “Idearium español” ve Antonio Machado’nun “Campos de Castilla” (Kastilya Kırları) eserleriyle birlikte 98 Kuşağı’nın en önemli üç kitabından biri kabul edilir.

1905 yılında yine deneme türünde kaleme aldığı “Vida de Don Quijote y Sancho” (Don Kişot ve Sancho’nun Hayatı) kitabı, Don Kişot’un ilk baskısının 300. yıldönümünde yayımlanır ve eseri, sonunda zıtların birbirine dönüştüğü bir inanç kitabı olarak takdim eder.

Kendisiyle en çok özdeşlemiş eserlerinden biri olan “Del sentimiento trágico de la vida” (Yaşamın Trajik Duygusu) 1912 yılında yayımlanır. Yazarın ölüm, sonsuzluk ve kişilik problemi üzerine meditasyonlarını içerir.

Roman türünde yazdığı ilk eser olan “Paz en la guerra” (Savaştaki Barış, 1897), yazarın çocukluğunda Biboa’da şahit olduğu II. Karlist Savaş’ın tanıklıklarına dayanır.

İkinci romanı “Amor y pedagogía” (Aşk ve Pedagoji, 1902) hayatını bilimsel kriterlere göre yaşamaya çalışan başkarakterin içine düştüğü komik durum üzerinden pozitivizmle alay etmektedir.

Yazarın en önemli romanı kabul edilen “Niebla” (Sis), 1907 yılında kaleme alınır, 1914’te yayımlanır. Eserin altbaşlığında belirtildiği üzere, Unamuno’ya göre bu bir “novela” (roman) değil “nivola”dır.

Bu adlandırmayla Unamuno, dönemin hâkim realist roman anlayışı karşısında yeni bir edebî tür yaratmayı denemektedir. “Nivola”, biçimden ziyade fikre önem veren, gerçekçi bir atmosferde karakterlerin psikolojik gelişimini anlatmayı reddeden yeni bir nesirdir.

“Böylece türünün kurallarını çiğnediğimi hiç kimse söyleyemeyecek…Türü ben bulmuş oluyorum, bir türü bulmak, ona yeni bir ad takmaktan başka bir şey değildir ve kuralları istediğim gibi koyuyorum. Ve bolcana karşılıklı konuşma!”

Gerçekten de Unamuno, roman türünde bir yenilemeye gitmek istemektedir. Bu çaba, en somut ifadesini 1927 yılında yazdığı “Cómo se hace una Novela” (Roman Nasıl Oluşturulur) eserinde bulur.

Diğer bir romanı olan “Abel Sánchez”, 1917 yılında yayımlanır. Habil ve Kabil mitini yeniden gündeme taşıyan roman, ne Habil’in ne de Kabil’in bütünüyle masum ya da suçlu olmadığı tezi üzerinden “cainismo”yu (Kabilcilik) savunmaktadır.

“Nada menos que todo un hombre” (Yaman Adam) öyküsü, “Tres novelas ejemplares y un prólogo” (Üç Örnek Öykü ve Bir Önsöz) içinde yer alır ve erkeklik mefhumunu sorguya açar. Unamuno’ya göre maçoluk ya da duygudan yoksun davranışlar erkeklik göstergesi kabul edilemez.

Unamuno’nun yine “Üç Örnek Öykü ve Bir Önsöz”de başlattığı annelik tartışmasına eklemlenen “La tía Tula” (Tula Teyze), kendisinin olmayan bir çocuğu, büyük bir fedakârlıkla büyüten bir kadının öyküsüdür. Eser üzerinden yazar, gerçek annenin kim olduğu sorusunu sorar.

1930 yılında yayımlanan “La novela de Don Sandalio, jugador de ajedrez” (Satranç Ustası Don Sandalio’nun Romanı) eserinde insanlardan uzaklaşmak amacıyla kasabaya yerleşen bir yazar, lokalde tanıştığı satranç oyuncusu Don Sandalio’yu saplantı haline getirir.

Yazar, hakkında neredeyse hiçbir şey bilmediği bu adamın biyografisini kendi zihninde kurar. Ancak Don Sandalio’yu yazarken aslında yaptığı şey kendi hileli otobiyografisini kurguya yerleştirmektir. Eser, baştan sona kimlik sorunu etrafında şekillenmiştir.

1930 yılında yayımladığı “San Manuel Bueno, mártir” romanı, şüpheyle dolu bir din adamını anlatmaktadır. Bu tam da Unamuno’nun din ve inanç hakkındaki görüşünü yansıtmaktadır. Zira ona göre inanç ve şüphe birbirini dışlamaz. Bilakis inanç, şüphe içinde yaşanır.

Unamuno’nun dili ağır edebî sanatlardan, neolojizmlerden uzaktır. Ortega y Gasset’te baskın olan dilde mükemmellik arayışı Unamuno’da görülmez. Ne var ki Unamuno şaşırtıcı derece kesin ve davetkâr diliyle okuru kendi iç dünyasına çekmeyi başarır.

En genel anlamda eserlerinde ön plana çıkan unsurlar ve temalar:
-Felsefi bir yöntem olarak diyalektik
-Ölüm
-İrrasyonalizm
-Liberalizm
-İlerleme karşıtlığı
-Anti-komünizm ve anti-faşizm
-Quijotismo (Don Kişot üzerine düşünme) olarak sıralanabilir.

Bütün bunlara bir de İspanya problemi eklenmektedir. Unamuno ömrü boyunca İspanya üzerine düşünmüş ve yazmıştır. Ülkenin tarih kitaplarında yer almayan, gerçek tarihini (intrahistoria) açığa çıkarma gereğini savunur. Siyasetle arasındaki ilişki ise daima çalkantılı olmuştur.

1936 yılında patlak veren İç Savaş’ta Cumhuriyet’in rehabilite edilmesi için başlangıçta darbeyi savunur. Ancak kısa süre içinde Unamuno’nun arkadaşları ve yakın çevresi darbenin kurbanı olur: Prieto Carrasco, José Andrés y Manso, Salvador Vila Hernández, Atilano Coco.

Unamuno askerî teşebbüsün nihai hedefini anladıktan sonra tutum değiştirir. 1936 yılında Salamanca Üniversitesinin açılış dersinde, darbenin önemli ismi General Millán-Astray önünde yaptığı meşhur konuşma üniversite kariyerinin sonu olacaktır:”Kazanacaksınız ama inandıramayacaksınız. Kazanacaksınız çünkü kaba kuvvet sizin elinizde. Ama inandırmak, ikna etmek demektir. Bu mücadelede ikna edebilmek için akıl ve hukuk gerekir, ki bunlar sizde yok. Size İspanya hakkında düşünmenizi söylemek bile bana fuzuli görünüyor.”

Unamuno bütün düşünce temrinlerinde ölümsüzlüğü aramıştı. 31 Aralık 1936’da ev hapsindeyken hayata gözlerini yumdu. Kendisini saygıyla anıyoruz.💐

2019 yılında ünlü İspanyol yönetmen Alejandro Amenábar’ın çektiği, Unamuno’nun son yıllarını anlatan film “Mientras dure la guerra” (Savaşın Gölgesinde) için bk.: https://t.co/joiBxq1KlD